Από την αρχαιότητα ως σήμερα στην Ήπειρο καθοριστικοί παράγοντες της επικοινωνίας είναι τα ποτάμια.
Στην περιοχή της Κόνιτσας υπάρχουν τρία ποτάμια ( Αώος, Βοϊδομάτης, Σαραντάπορος) που τη διασχίζουν και διανοίγουν μέσα από τα ψηλά βουνά της διόδους επικοινωνίας.
Ήδη από την παλαιολιθική εποχή εντοπίζονται ευρήματα σε βραχοσκεπές κοντά σε ποτάμια (Κλειδί, Μποΐλα).
Ο άνθρωπος κυνηγός βρίσκει πιο ευάλωτα τα θηράματά του κοντά σε νερό.
Από τα περάσματα που άνοιξαν τα ποτάμια γύρω στο 2500 π.Χ. κατέβηκαν τα Ινδοευρωπαϊκά φύλα των Θεσπρωτών ,Θεσσαλών, Μολοσσών κ.ά. που εγκαταστάθηκαν και στην περιοχή της Κόνιτσας.
Ευρήματα αυτών των χρόνων δε βρέθηκαν αφού ο νομαδικός τρόπος ζωής δεν ευνοούσε τις μόνιμες εγκαταστάσεις.
Η περιοχή της Κόνιτσας, ταυτίζεται με την αρχαία Τριφυλία και αποτελεί το βόρειο σύνορο του "Κοινού των Ηπειρωτών". Γι αυτό θωρακίζεται με κάστρα (Καστράκι, Αγίου Μηνά, Μεσογέφυρα, Παλαιογορίτσα, Σεσάρηθο, Λιατοβούνι, κάστρο Κόνιτσας) για να προστατεύεται από τους βόρειους εχθρούς της.
Τα κάστρα αυτά καταστράφηκαν το 168 π.Χ. και η περιοχή αλώθηκε από τους Ρωμαίους του Αιμίλιου Παύλου οι οποίοι εξανδραπόδισαν 70 πόλεις της Ηπείρου.
Ακολούθησε εποχή οικονομικής αναδιάρθρωσης της περιοχής με τη μορφή μεγάλων γαιοκτησιών που ανήκαν σε φιλορωμαίους Έλληνες ή εποίκους Ρωμαίους. Στη θέση Παλαιογορίτσα υπάρχουν ερείπια μιας Ρωμαϊκής αγρέπαυλης του ιδιοκτήτη της γης και γύρω της τα οικήματα των δούλων που εργαζόταν σ αυτή.
Βυζαντινή ΕποχήΗ Ήπειρος ήταν μια ευημερούσα επαρχία γνωστή για τα εκτροφεία αλόγων. Αργότερα και για αρκετά χρόνια η περιοχή υπέφερε από τις ληστρικές επιδρομές των σλαβόφωνων λαών της Βαλκανικής.
Από το 1204 η περιοχή της Κόνιτσας ανήκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου ως την κατάκτησή της από τους Τούρκους.
Αξιομνημόνευτα μνημεία της εποχής είναι η Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου Μολυβδοσκέπαστου (14ος αι.) και η Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα στην Κλειδωνιά.
Κατά την παράδοση οι δυο Μονές ιδρύθηκαν από τον αυτοκράτορα Κων/νο Πωγωνάτο (668-685) όταν επιστρέφοντας από εκστρατεία στην Σικελία αφού στρατοπέδευσε στην περιοχή, αρρώστησε και γιατρεύτηκε στα ιαματικά λουτρά της Μολυβδοσκέπαστης.
Της ίδιας εποχής κτίσμα είναι η κόκκινη Παναγιά στον κάμπο της Κόνιτσας.
ΤουρκοκρατίαΟι Τούρκοι κατέλαβαν την Κόνιτσα το 1417 ή κατ' άλλους το 1430 μαζί με τα Γιάννενα. Ο καζάς (επαρχία) Κόνιτσας άνηκε στο σαντζάκι Ιωαννίνων. Σήμερα σώζεται ακόμα το τζαμί που έκτισε το 1536 ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής. Ένα δεύτερο τζαμί του 1500 κατεδαφίστηκε. Στο χώρο που χτίστηκαν τα τζαμιά προϋπήρχαν χριστιανικές εκκλησίες.
Ο πληθυσμός κατοικούσε σε δυο συνοικίες. Την πάνω Κόνιτσα (Βαράσι) όπου κυριαρχούσε το χριστιανικό στοιχείο και την κάτω Κόνιτσα όπου κατοικούσαν μουσουλμάνοι Αρβανίτες, πρόσφυγες, εργάτες γης κατά κύριο λόγο. Και στους δυο συνοικισμούς κυρίαρχη γλώσσα ήταν η ελληνική. Λειτουργούσαν μόνο ελληνικά σχολεία ως τα μέσα του 19ου αι.
Μεγάλη ακμή στο εμπόριο και τη βιοτεχνία γνώρισε η Κόνιτσα την περίοδο του Αλή πασά.
Η μητέρα του, Χάμκω, ήταν κονιτσιώτισσα, ελληνόγλωσση, κόρη του τιμαριούχου Ζεϊνέλ μπέη. Από τα μέσα του 19ου αι. με ενίσχυση ευεργετών ( τα λεγόμενα "λάσσα") χτίζονται στην Κόνιτσα σχολεία, εκκλησίες και γεφύρια. Το μεγάλο μονότοξο γεφύρι στον Αώο χτίζεται το 1870 με εισφορές ιδιωτών και πρωτομάστορα τον Ζιώγα Φρόντζο από την Πυρσόγιαννη.
Από τα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας ξεκινούσαν ήδη από τον 17ο αι. τα "μπουλούκια" των μαστόρων ( πελεκητάδες, μαραγκοί, ζωγράφοι κ.λ.π.) για να απλωθούν σ' όλο τον Ελλαδικό χώρο και να χτίσουν υπέροχης τέχνης κτίρια, δημόσια και ιδιωτικά, γεφύρια και εκκλησίες.
Πολλά απ' αυτά σώζονται ακόμη και σήμερα. Δείγματα της δουλειάς τους βρίσκονται και εκτός της Ελλάδας, στη Σμύρνη της Μ. Ασίας και στην Αμερική.
Νεότερα Χρόνια
Η Κόνιτσα απελευθερώθηκε στις 24 Φλεβάρη του 1913. Το 1926 τελείωσε για την Κόνιτσα η ανταλλαγή πληθυσμών. Για την Τουρκία αναχώρησαν Μουσουλμάνοι αλβανικής και ελληνικής καταγωγής και ήρθαν πρόσφυγες από την Καππαδοκία οι οποίοι έχουν ενσωματωθεί στον ντόπιο πληθυσμό. Τον Οκτώβρη του 1940 οι Ιταλοί και αργότερα οι Γερμανοί μπήκαν στην πόλη και σημειώθηκαν μικρής έκτασης καταστροφές.
Τα δύσβατα βουνά που περιτριγυρίζουν την Κόνιτσα προσέφεραν καταφύγιο στους αντιστασιακούς του 1941-1944. Την περίοδο 1947-1948 στην ευρύτερη περιοχή της Κόνιτσας και του Γράμμου διεξήχθησαν αρκετές από τις αγριότερες μάχες του εμφυλίου πολέμου. Τις τελευταίες δεκαετίες η Κόνιτσα ακολουθεί το ρεύμα αστυφιλίας που παρατηρείται σ' όλη την Ελλάδα, με αποτέλεσμα την πληθυσμιακή μείωση και τη μεταμόρφωσή της σε μικρή επαρχιακή πόλη.
Το συναρπαστικό φυσικό περιβάλλον της περιοχής δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να γνωρίσει την ανόθευτη φύση και να ζήσει την περιπέτεια (ράφτικγκ, ποδήλατο βουνού, ορειβασία κ.ά.). Ακόμη με οργανωμένες εκδηλώσεις (Εύαθλος) γίνεται προσπάθεια για την ανάδειξη και την οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Στις 30-5-1960 με το προεδρικό διάταγμα 24145/430 ιδρύεται η Δημόσια Βιβλιοθήκη Κόνιτσας, στην οποία συγχωνεύεται και η προϋπάρχουσα Δημοτική Βιβλιοθήκη που λειτουργoύσε από το 1957.
Η αναβάθμιση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης σε Δημόσια στηρίχτηκε στην ανάγκη ενίσχυσης του πνευματικού αυτού ιδρύματος και του ρόλου που καλούνταν να διαδραματίσει στην ακριτική περιοχή της Κόνιτσας. Σήμερα η Βιβλιοθήκη διαθέτει 49.500 τόμους βιβλίων καθώς και οπτικοακουστικό υλικό. Από το 1967 η Βιβλιοθήκη λειτούργησε και ως κινητή μονάδα με επισκέψεις σε χωριά της περιοχής, διευκολύνοντας έτσι τους κατοίκους των ορεινών χωριών να έχουν επαφή με τη γνώση. Επίσης υλοποιεί δύο προγράμματα του Β ΄και Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Α) Υποστήριξη της Εκπαιδευτικής Πράξης μέσω Κινητών Βιβλιοθηκών Β) Κοινωνία της Πληροφορίας.
Πηγή : http://www.libver.gr
